Ο καρκίνος του στόματος είναι μέρος του καρκίνου κεφαλής και του τραχήλου. Παραμένει όσον αφορά τη θνησιμότητα σχεδόν αμετάβλητος, παρά την πρόοδο της ιατρικής. Η εξέλιξη της αντιμετώπισης βελτίωσε την ποιότητα ζωής, αλλά δεν επηρέασε την πρόγνωση ή τον αποκλεισμό της μετάστασης. Το γεγονός αυτό κατευθύνει την έρευνα στην επανεκτίμηση της αποτελεσματικότητας των εφαρμοζόμενων θεραπευτικών σχημάτων.
Ο καρκίνος του στόματος αφορά περίπου το 3,4% του συνόλου του καρκίνου στον άνθρωπο και είναι συχνότερος στους άνδρες. Ενοχοποιούνται παράγοντες όπως το κάπνισμα, το αλκοόλ, ο χρόνιος ερεθισμός με κακή στοματική υγιεινή, η ακτινοβολία, περιβαλλοντικοί και διατροφικοί παράγοντες κ.λπ. Ο κίνδυνος κακοήθειας είναι 6 φορές μεγαλύτερος για τους ανθρώπους που καπνίζουν απ’ ό,τι για εκείνους που δεν καπνίζουν. Η κατανάλωση αλκοόλ, ταυτόχρονα με το κάπνισμα, αυξάνει τον κίνδυνο της νόσου 2,5 φορές περισσότερο. Ένας ακόμη συχνός παράγοντας, που εμπλέκεται στην ανάπτυξη της κακοήθειας στη στοματική κοιλότητα, είναι ο ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων (HPV). Το 95% των περιπτώσεων αφορά ασθενείς μεγαλύτερους των 40 ετών, ενώ ο μέσος όρος εμφάνισής του είναι η 6η δεκαετία. 
Από όλους του τύπους των καρκίνων της περιοχής, η συντριπτική πλειονότητα αφορά το ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα (πλακώδες καρκίνωμα). Το υπόλοιπο αφορά τους κακοήθεις όγκους των σιαλογόνων αδένων και όλους τους υπόλοιπους που προέρχονται από τους άλλους ιστούς της στοματικής κοιλότητας. 

Ο καρκίνος του στόματος θεωρείται επιθετικός όγκος, με σχετικά γρήγορη μετάσταση στους λεμφαδένες της τραχηλικής χώρας και η επιθετικότητα σχετίζεται με την εντόπιση της πρωτοπαθούς εστίας (εικόνα 1).
Εκδηλώνεται κυρίως είτε ως διόγκωση είτε ως επίμονο έλκος (πληγή που δεν επουλώνεται). Ακόμη, μπορεί να εμφανιστούν μια ανώδυνη μάζα στο λαιμό, πολλά μη επουλώσιμα έλκη στο στόμα, χωρίς λόγο κινητικότητα δοντιών, μια αλλαγή στην οδοντοστοιχία, ξαφνικά δεν ταιριάζει η οδοντοστοιχία, δυσφαγία, οδυνοφαγία, αιμορραγία, βράγχος φωνής, δυσκολία στην αναπνοή, πόνος στο αυτί ή και απώλεια βάρους. Η συνήθης εικόνα είναι αυτή του ρυπαρού έλκους, χωρίς πόνο, που διαφεύγει της προσοχής είτε γιατί δεν είναι άμεσα ορατό, είτε γιατί εκλαμβάνεται ως κοινός ανώδυνος ερεθισμός και αποδίδεται σε αυτοτραυματισμό. Άλλες πάλι φορές δεν ανησυχεί ούτε τον μη ειδικό ιατρό που το εκλαμβάνει ως τραυματισμό ή απλή τοπική φλεγμονή και εφησυχάζει τον ασθενή αντιμετωπίζοντάς το με στοματοπλύσεις ή άλλα συντηρητικά μέσα για μακρύ χρονικό διάστημα. Είναι γνωστή η ρήση ότι κάποιοι γιατροί μπορεί να δουν μέσα από το στόμα έως και πέρα από τον στοματοφάρυγγα ενός ατόμου, αλλά να μην βλέπουν τη γλώσσα ή το έδαφος του στόματος μαζί με τις γνάθους.
Έτσι, η διάγνωση καθυστερεί κατά πολύ, επιβαρύνοντας την πρόγνωση της νόσου. Έλκος - βλάβη που δεν δείχνει σημεία ύφεσης ή επούλωσης μετά από ειδική φαρμακευτική αγωγή δέκα ημερών, θα πρέπει να ελέγχεται από ειδικό ιατρό με διαγνωστική βιοψία.

Η θεραπεία του καρκίνου του στόματος παραμένει κυρίως η χειρουργική. Όταν υπάρχει κλινικά προσβεβλημένος τράχηλος ή η θέση και το μέγεθος του όγκου καθιστούν πιθανή την περιοχική μετάσταση, συμπεριλαμβάνεται στη θεραπεία και ο τραχηλικός λεμφαδενικός καθαρισμός, δηλαδή η εκκένωση-καθαρισμός των ανατομικών διαστημάτων του τραχήλου από τους λεμφαδένες και συγκεκριμένες ιστικές δομές του τραχήλου και όχι μόνο η τυχαία κλινικά οπτική αφαίρεση μερικού αριθμού λεμφαδένων (εικόνα 2 & 3).

Ο μετεγχειρητικός έλεγχος είναι σχολαστικός, συχνός και μακροχρόνιος. Ο ασθενής ελέγχεται για τυχόν υποτροπή σε τοπικο-περιοχικό επίπεδο, αλλά και για πιθανή απομακρυσμένη μεταστατική εστία (εικόνα 4).

Ενδιαφέρουσα περίπτωση

Ασθενής άνδρας, ετών 69, με καρκίνωμα πλακώδες στην κάτω γνάθο δεξιά και μέγεθος αρκετά μεγάλο ώστε να έχει γίνει καταστροφή όλου του σώματος και του κλάδου της κάτω γνάθου (εικόνα 5 & 6).

Κλινικά ψηλαφητοί τραχηλικοί λεμφαδένες σύστοιχα, υπήρχαν αρκετοί. Ο ασθενής αντιμετωπίστηκε στην Κλινική μας με ημιγναθεκτομή συμπεριλαμβανομένης και της κροταφογναθικής άρθρωσης. Έγινε, επιπροσθέτως, τροποποιημένος ριζικός λεμφαδενικός καθαρισμός και είναι σημαντικό πως εκτός του εξαιρετικά μεγάλου αριθμού λεμφαδένων που αφαιρέθηκαν, υπήρχαν και αρκετοί από αυτούς οι οποίοι ήταν διηθημένοι. Ο πολύ σημαντικός αριθμός λεμφαδένων που ανευρέθησαν από τον τραχηλικό λεμφαδενικό καθαρισμό ήταν 67 και ο αριθμός λεμφαδένων ο οποίος ήταν διηθημένος ήταν 29. Αυτό από μόνο του δεν έχει καλή πρόγνωση.

Επίσης, σημαντικό είναι πως αντικαταστάθηκε ή μισή γνάθος μαζί με όλη την άρθρωση της κάτω γνάθου δεξιά, με πλάκα οστοσύνθεσης και με ειδικό άκρο που προσομοιάζει του κονδύλου της γνάθου για αντικατάσταση νέας άρθρωσης (εικόνα 7). Στον ασθενή έγινε στη συνέχεια μετεγχειρητική ακτινοθεραπεία και χημειοθεραπεία. Στους πρώτους 6 μήνες η πορεία του είναι πολύ καλή χωρίς υποτροπή ή μεταστάσεις, σε αντίθεση με την πρόγνωση.

Οι κλινικές εικόνες είναι άριστες, η διατροφή και η ομιλία του ασθενούς επίσης άκρως ικανοποιητική. Θα πρέπει να σημειώσουμε πως η ψυχολογική κατάσταση του ασθενούς ήταν πολύ θετική και συνέβαλε στην καλή πορεία του (εικόνα 8 & 9).

Πάρα πολύ μεγάλο μέρος του πληθυσμού μας είναι ευαισθητοποιημένο, αλλά και γνωρίζει για τον έλεγχο που γίνεται τακτικά στις γυναίκες για το μαστό, τον κυτταρολογικό έλεγχο του τραχήλου της μήτρας (test Παπανικολάου) ή στους άνδρες για τον προστάτη αδένα. Το ίδιο πρέπει να ισχύει για την στοματική κοιλότητα και ο έλεγχος να είναι συχνός και να γίνεται από ειδικούς ιατρούς Στοματικούς και Γναθοπροσωπικούς Χειρουργούς.

Αποδεδειγμένα ο προληπτικός έλεγχος και η άμεση διάγνωση οδηγούν στην καλύτερη πρόγνωση, αποκατάσταση και επιβίωση ασθενών με καρκίνο κεφαλής και τραχήλου.